صدقه فطر، عیدی رمضان

اشتراک گذاری

در جشن‌ها و روزهای عید، رسم بر این است که شاهان به مردم عیدی می‌دهند تا بر خوشی آنان بیفزاید. در دین اسلام فقط دو عید داریم: یکی عید قربان که قربانی در آن روز بزرگ‌ترین عیدی است، که گوشت آن بین ثروتمند و فقیر تقسیم می‌شود و همه با خوردن گوشت احساس سرور می‌کنند.
دومین عید، عید رمضان است، عیدی در آن صدقه فطر است که فقراء با گرفتن آن احساس خوشی می‌کنند و ثروتمندان با دادن آن و اجازه استفاده از نعمت‌های خوردنی و نوشیدنی در طول روز-که یک ماه کامل از آن منع شده بودند- خوش می‌شوند.
آری! دین اسلام می‌خواهد همه مردم در روزهای عید شاد باشند، حتی فقراء با دریافت گوشت قربانی و صدقه فطر نیازهای اصلی‌شان تامین می گردد و از غم نان و گدایی بی خیال اند . چون پیامبر صلى الله علیه وسلم فرموده است: أَغْنُوهُمْ فِى هَذَا الْیَوْمِ. رواه الدارقطنی؛ یعنی فقرا را در این روز از سؤال بی‌نیاز کنید.
حکمت صدقه فطر
ابن عباس حکمت صدقه فطر را چنین بیان می‌دارد:
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: «فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ زَکَاهَ الْفِطْرِ طُهْرَهً لِلصَّائِمِ مِنْ اللَّغْوِ وَالرَّفَثِ وَطُعْمَهً لِلْمَسَاکِینِ، مَنْ أَدَّاهَا قَبْلَ الصَّلاهِ فَهِیَ زَکَاهٌ مَقْبُولَهٌ وَمَنْ أَدَّاهَا بَعْدَ الصَّلاهِ فَهِیَ صَدَقَهٌ مِنْ الصَّدَقَاتِ».رواه أبو داود (۱۳۷۱). قال النووی: بِإِسْنَادٍ حَسَنٍ.
ابن عباس می‌گوید: پیامبر صلى الله علیه وسلم فطریه را فرض نمود تا روزه از (آلودگی) لغویات و سخن زشت پاک بشود و صدقه فطر طعمه‌ای است برای مساکین (یعنی عیدی و روزی بدون زحمت است)، هر کس آن را پیش از نماز عید ادا کند آن صدقه به عنوان صدقه فطر پذیرفته می‌شود و هر کس آن را بعد نماز عید ادا کند، پس آن صدقه‌ای مانند سایر صدقات است.
در این حدیث دو فایده برای صدقه فطر ذکر شده است:
فایده‌ی نخست پاک کننده روزه از آلودگی‌ها از این جهت به صدقه فطر ، زکاه الصوم ، زکاه الرأس یا زکاه البدن گویند. فطریه شکرانه‌ای است بر نعمت بدن زنده و سالم؛از این جهت بر همه کوچک و بزرگ واجب است و سرپرست خانواده باید از خود وافراد تحت تکفل خود را ادا کند
فطریه‌‌ نواقص روزه را جبران می کند تا روزه‌ کامل باشد ؛ از این رووکیع بن جراح می‌گوید: صدقه‌ی فطر برای روزه هم‌چون سجده سهو برای نماز است.
فایده‌ی دوم عیدی فقراء است که در بالا ذکر شد.
مقدار صدقه فطر
مقدار صدقه فطر در فقه حنفی نصف صاع از گندم (۲/۳۲۰ گرم) است و می‌توان به جای آن قیمت نصف صاع گندم را بدهد. در حال حاضر براساس حداکثر قیمت گندم در بازار، مقدار صدقه‌ی فطر ۲۵۰۰ تومان برآورد می‌گردد.
مقدار فطریه از جو و خرما یک صاع (۴/۶۴۰ گرم) است، در فقه شافعی از گندم هم یک صاع است.
عن ابْنَ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ -صلى الله علیه وسلم- فَرَضَ صَدَقَهَ الْفِطْرِ عَلَى الصَّغِیرِ وَالْکَبِیرِ وَالْحُرِّ وَالْعَبْدِ وَالذَّکَرِ وَالأُنْثَى نِصْفَ صَاعٍ مِنْ بُرٍّ أَوْ صَاعًا مِنْ تَمْرٍ أَوْ شَعِیرٍ. رواه النسائی
ابن عباس رضی الله عنهما می گوید: پیامبر صلى الله علیه وسلم صدقه‌ی فطر را بر کوچک و بزرگ، آزاده و غلام، مرد و زن فرض کرده است؛ نصف صاع از گندم یا یک صاع از خرما یا جو.
اگر به جای نصف صاع گندم، یک صاع یا بیش از آن بدهد، بهتر است چون در برخی روایات یک صاع گندم آمده است؛ چنان‌که حضرت علی می گوید : أَمَّا إِذَا أَوْسَعَ اللَّهُ فَأَوْسِعُوا أَعْطُوا صَاعًا مِنْ بُرٍّ أَوْ غَیْرِهِ. سنن النسائی
یعنی: نصف صاع بر شما واجب است؛ اما چون خداوند متعال وسعت مالی عنایت فرموده است، پس شما هم صدقه‌ی فطر را بیش‌تر کنید: یک صاع از گندم یا غیر آن، بدهید.
خداوند متعال می‌فرماید: فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ [البقره : ۱۸۴]
صدقه‌ی فطر بر چه کسی واجب است؟
صدقه‌ی فطر بر کسی واجب است که ارزش تمام اموال ودارایی او، منهای حوایج اصلی (منزل مسکونی، وسیله‌ی نقلیه، آن دسته از وسایل خانگی که نیاز روزمره و مورد استفاده است) به اندازه‌ی ۸۷/۴۷۹ گرم طلا برسد.
اگر کسی اموال او کم‌تر از آن است، بهتر است که صدقه‌ی فطر بدهد، زیرا صدقه‌ی فطر روزه را از آلودگی پاک می‌کند. فقیر با دادن صدقه‌ی فطر ضرر نمی‌کند؛ بلکه بیش‌تر از آن‌چه داده، به او برمی‌گردد، چنان‌که پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمود: أَمَّا غَنِیُّکُمْ فَیُزَکِّیهِ اللَّهُ وَأَمَّا فَقِیرُکُمْ فَیَرُدُّ اللَّهُ عَلَیْهِ أَکْثَرَ مِمَّا أَعْطَاهُ. سنن أبی داود
یعنی: همه صدقه‌ی فطر بدهند، ثروتمند هم صدقه‌ی فطر بدهد، الله تعالى به وسیله‌ی صدقه فطر او را پاک می‌کند و فقیر هم بدهد، چون بیش از آن‌چه داده است، خداوند به او بر می‌گرداند. یعنی: فقیر به برکت صدقه و ثواب مضاعف آن غنی می‌گردد و این معنی در حق غنی نیز محقق است، اما تخصیص آن به فقیر از روی تسلیه و ترغیب است. از این رو امام شافعی بر فقیری که خرج یک شبانه روز خود وعیالش را دارد فطریه را واجب قرار داده است
وقت وجوب صدقه‌ی فطر
وقت وجوب صدقه‌ی فطر طلوع صبح صادق روز عید است. نزد امام شافعی وقت وجوب از اول شب عید است.
وقت ادای صدقه‌ی فطر
مستحب است که صدقه‌ی فطر روز عید، قبل از نماز عید ادا گردد، و اگر در طول رمضان یا بعد از نماز عید بدهد، از ذمه‌ی شخص ساقط می‌گردد.
مسأله: صدقه‌ی فطر یک نفر را می‌توان به چند مسکین داد؛ البته بهتر آن است که به یک مسکین داده شود.
مسأله: صدقه‌ی فطر چند نفر را می‌توان به یک مسکین داد.
* عبدالحکیم سیدزاده
بنقل از سایت سنت آنلاین