غزوات رسول الله صلی الله علیه و سلم و اهداف آنها

اشتراک گذاری

سپاس خدای را سزا است و درود و سلام بر مهتر رهبران و رهبر مهتران باد، مرد مردان و قهرمان قهرمانان پیشوای مجاهدان صادق و الگوی یکتا پرستان و درود و سلام بر اصحاب جان بر کف و لشکریان باوفایش و بر خاندان و دودمان طیبه اش. پس از طلوع خورشید اسلام از افق جزیره العرب و دعوت همگانی پیامبر بسیاری از مشرکان و یهودیان بنای ستیز و خصومت را پایه ریزی کردند و برای محو اسلام و گروندگان اندکش به جنگ یا زدند.

مسلمانان هم با نزول آیه اذن جهاد- حج ۳۹- اجازه یافتند تا از دین خدا و کیان اسلام دفاع کنند از آن پس نبردهای متعددی میان مسلمانان و مشرکان و یهودیان رخ داد و آیات جهاد و دفاع، به تدریج بر پیامبر (ص) فرو فرستاده شد. در این آیات مبانی عقیدتی، اخلاقی، سیاسی، فقهی، جهاد و دفاع و پاره ای از مسائل تاریخی و نظامی نبردهای مسلمانان با تجاوزگران تبیین گردیده است.

آری آن نور خداوندی در سایه مجاهدت پیوسته و اراده ی خستگی ناپذیر خویش، بند بردگی و خواری را ازپای جامعه ی جاهل گشود و افق های روشن دین را بر همه ی جهانیان نمودار ساخت. رایت جهاد را بر افراشت و تا طنین انداز شدن ندای توحید و پی ریزی بنیان عدالت و باز کردن درهای خیر و سعادت بر روی همگان ایستادگی فرمود و پای فشرد، در امر جهاد رنج بسیار و گزند بیشماری را متحمل شد. اما لحظه ای از پای ننشست و رخوت و سستی به ساحت اراده فولادینش راه نیافت.

«در روزهای آغازین بعثت، جز چند تن یار و یاور نداشت. و حتی بزرگان قبیله ی – قریش – با وی مخالف و معارض بودند. اما آن روز که چشم از جهان فرو بست، بیرق اسلام در همه جای جزیره العرب بر افراشته بود و ندای توحید در جای جای آن سرزمین شرک آلود و شقاوت زده به گوش می رسید! و این نبود مگر در سایه صبر، استقامت، مجاهدت، و رشادت و شجاعت حضرت ختمی مرتبت (ص). بار الها رحمت های خاصه ات را هر لحظه و هر زمان بر روح گرامی آن حضرت صلی الله علیه وسلم و پروانگان مکتبش که عاشقانه جان دارند، خود سوختند تا دیگران نجایت یابند، نازل بفرما.

محمد که آفرینش هست خاکش هزاران آفرین بر جان پاکش
(شیوه ی فرماندهی پیامبرصلی الله علیه وسلم – محمود شیث خطاب)

زمانی که میدان کارزار جبهه ی حق و باطل را در پیش رویت مجسم می کنی که چگونه مسلمانان با نهایت و شهامت و بهادری چهره شرک و کفر را به خاک مذلت می کشند، آن هم با فرماندهی ممتاز رسول گرامی اسلام (ص)، انسان مات و مبهوت می ماند. به راستی چه عاملی سبب شد که مسلمانان مردانه جهت اعلای کلمه الله، و نجات انسانیت از وادی های خطرناک ضلالت و جهالت برای قطع ظلم و استبداد واهداف عالی دیگر، دفاع کنند؟ و جام شهادت را بنوشند؟! بدون تردید کسب این نشن های پر افتخار بدست نمی آید مگر با اطاعت و فرمانبرداری از اوامر و فرمان های پروردگار متعال (ج) و رسول اگرامی اسلام صلی الله علیه وسلم.

مسلمانان در هیچ حالتی ناراحت نیستند به هر حال اگر خداوند فتح و پیروزی نصیب شان کرد شادمان شده و شکر الهی را به جای آورده اند و اگر شربت شهادت را نوش کنند باز خویشتن را رستگار و کامیاب می دانند و ندای «فزت و رب الکعبه» را سر می دهند زیرا در هر صورت احدی الحسنین را بدست می آورند.

تعریف جنگ، جهاد، غزوه و سریه

جنگ در اسلام به معنای پیکار با دشمن به منظور تامین آزادی، تبلیغ دین و محکم ساختن پایه های صلح، با رعایت اصول جوانمردی و شرافت است. اما علمای سیرت و تاریخ برای آن تعاریفی مختلف ارائه داده اند که همگی قابل تامّل و استفاده هستند. علامه محمّد ادریس کاندهلوی (رح) در کتاب «سیرت مصطفی» واژه جهاد را اینگونه تحلیل می نماید: «جهاد مشتق از جهد به معنای طاقت و در اصطلاح شریعت عبارت است از به خرج دادن تمام طاقت خویش جهت اعلاء کلمه الله نه به سبب مال و ثروت، عصبیت، قومیت، وطن، اظهار مردانگی، شجاعت و توسیع مملکت» و نیز ادامه می دهد جهاد آن است که انسان فقط جهت رضا و خشنودی خداوند متعال بجنگد و از اغراض مادی و اهداف نفسانی کاملا پاک باشد.(سیرت مصطفی ج ۲ علامه محمد ادریس کاندهلوی)

«در اصطلاح علمای سیرت آن نبردهایی که خود آن حضرت در آنها شرکت داشته غزوه، و آن جنگهایی را که وی در آنها شرکت نداشته بلکه به شکل اعزام چند نفر جهت سرکوبی اخلال گران صورت می گرفت سریه می نامند» (منبع سابق)

تعداد غزوات و سرایای سردار دو عالم (صلی الله علیه وسلم)

اگر نگاهی به کتب سیرت بیندازیم شاهد این خواهیم بود که تعداد غزوات رسول گرامی اسلام در تمامی کتب یکنواخت و برابر نیست بلکه با اندکی تفاوت ذکر شده اند لذا موسی بن عقه (رح)، محمد بن ابی اسحاق (رح)، واقدی (رح)، ابن سعد (رح)، ابن جوزی (رح)، میاطی(رح) و عراقی (رح) می فرمایند: تمام غزوات آن حضرت (ص) بیست و هفت غزوه بوده است. اما سعید بن مسیب (رح) آنها را بیست و چهار و جابر بن عبد الله (رح) تعداد غزوات را بیست و یک می داند و زید بن ارقم نوزده گفته است. (منبع سابق ص ۲۸۵)

علامه سهیلی (رح) در توجیه این اختلاف می فرماید: که سبب این اختلاف این است که برخی از علما غزوات را به سبب قرب یا بسبب اینکه در یک سفر پیش آمدند یک غزوه شمرده اند لذا نزد آنها تعداد غزوات کمتر می باشد. این نیز امکان دارد که آنها در باره ی غزوات رسول خدا (ص) اطلاع کامل نداشته باشند.

در تعداد سرایا نیز اختلاف است ابن سعد (رح) آنها را چهل و ابن عبد البرسی (رح) آنها را سی و پنج و محمد بن اسحاق (رح) سی و هشت و واقدی (رح) چهل و هشت و ابن جوزی (رح) پنجاه و شش گفته است. (رواه البخاری و الترمذی)

فرضیت جهاد و آغاز جنگ در اسلام

علی رغم رنج و مشقتهای گوناگونی که مسلمانان پیش از هجرت از مکه مکرمه به مدینه منوره تحمل کردند اجازه پیکاری نداشتند، در دوران پیش از هجرت همه تلاش آنها این بود که دین را تبلیغ و عقیده اسلامی را تثبیت کنند و از سر شوق و صداقت بگویند: «پروردگار ما الله است» اما هنگامی که دشمنی قریش به اوج رسید و بر ریشه کن ساختن دعوت اسلامی مصمم و بر قتل پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم متحد گردیدند. نبی رحمت (ص) همراه ایشان به مدینه هجرت نمودند. اما آیا از شدت عناد و دشمنی کاسته شد؟ هرگز! قریش به دشمنی خود ادامه داد وآنها را از خانه و کاشانه بیرون راندند واموال آنها را مصادره کردند تا آنکه خداوند به مسلمانان اجازه پیکار داد و نخستین آیه در این باره نازل گردید: «اذن للذین یقاتلون بانهم ظلموا و ان الله علی نصرهم لقدیر  الذین اخرجوا من دیارهم بغیر حق الا ان یقولوا ربنا الله و لو لا دفع الله الناس بعضهم ببعض لهمدت صوامع و بیع و صلوات و مساجد …» (حج ۳۹)

دستور جنگ به جنگ جویان اسلام داده شد زیرا ایشان ستم کشیدند (اما دشمنی بداند) همانا خداوند متعال جل جلاله بر نصرت و یاری آنها قادر است… اگر خداوند متعال دستور به جهاد نمی داد و شر برخی مردم را با بعضی دیگر دفع نمی کرد همانا فساد روی زمین را فرا می گرفت و لیکن خداوند بر تمام بندگانش صاحب فضل و کرم است.

از ابن عباس (رض)، ابو هریره (رض)، عایشه صدیقه (رض)، زهری (رح)، سعید بن جبیر (رح)، مجاهد(رح)، عروه بن زبیر(رح)، زید بن اسلم(رح)، قتاده(رح)، مقاتل بن حبان(رح)، و اهل سلف دیگر منقول است که نخستین آیاتی که در مورد حکم جهاد نازل شد آیات مذکور هستند.

نگاهی گذرا به غزوات پیامبر (ص)

گرچه بررسی تمامی احوال، جوانب، ابعاد، علل جنگ، نحوه آعاز و مکان وقوع جنگ، تعداد مقتولین طرفین و تعداد عِده و عُده جانبین جنگ، کار بس دشواری است و اغلب محتوای کتب سیره، حاوی همین مطالب است و حتی به تفصیل بیان کردن یک غزوه هم از توان این مقاله خارج است لذا فقط به ذکر مهمترین غزوات و تاریخ وقوع آنها بسنده می شود:

۱- غزوه بدر: روز هشتم ماه رمضان سال دوم هجری
۲- غزوه بنی قینقاع: پانزدهم شوال سال دوم هجری
۳- غزوه احد: شوال سال سوم هجری
۴- غزوه حمراء الاسد: شنبه پانزدهم شوال
۵- غزوه بنی نظیر
۶- غزوه ذات الرقاع: سال چهارم هجری
۷- غزوه ذومه الجندل
۸- غزوه احزاب یا خندق: شوال سال پنجم
۹- غزوه بنی غریظه: سال پنجم
۱۰- غزوه بنی مصطق: سال پنجم قبل از خندق
۱۱- خیبر: محرم سال هفتم
۱۲- فتح مکه: رمضان سال هشتم هجری
۱۳- غزوه موته: جمادی الاولی سال هشتم هجری
۱۴- غزوه حنین: سال هشتم بعد از فتح مکه
۱۵- غزوه طائف: شوال سال هشتم هجریچ
۱۶- صلح حدیبیه: ذیقعده ی سال ششم هجری
۱۷- غزوه غطفان: محرم سال سوم هجری
۱۸- غزوه نجران: ربیع الثانی سال سوم هجری
۱۹- غزوه تبوک: سال نهم هجری در رجب
۲۰- غزوه سویق: ذی الحجه سال دوم هجری

از بین تمامی غزوات اهمیت غزوه بدر بر هیچ کس پوشیده نیست و خداوند عظیم الشان صحنه هایی از این جنگ را در قرآن به تصویر می کشد آنگاه که مخلوقات آسمانی (فرشتگان) را خداوند منان برای نصرت یاروان دین حق در زمین می فرستد. آنجا که می فرماید: «ولقد نصرکم الله ببدر و انتم اذله و فاتقوا الله لعلکم تشکرون. اذتقول للمؤمنین أن یمدکم ربکم بثلثه آلاف من الملائکه منزلین» (آل عمران ۱۲۳)

و نیز خداوند این روز را به «یوم الفرقان» یاد می کند و می فرماید: «ان کنتم امنتم بالله و ما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان…» (انفال ۴۱)

اندیشمند و متفکر جهان اسلام علامه ندوی نیز اهمیت این روز را این گونه بیان می کند: در طول تاریخ اسلامی هر نوع پیروزی و موفقیتی که حاصل شده و هر قدرتی که تاسیس گردیده همگی مدیون آن فتح مبینی هستند که در میدان بدر تحقق یافت. (نبی رحمت – علامه ندوی – محمد قاسم قاسمی)

در مورد اولین غزوه خاتم الرسل (ص) نیز اقوال مختلفی است. برخی بر آنند که اولین غزوه پیامبر، غزوه بواط و عده ای از علما بر این قائلند که اولین غزوه، غزوه ی عشیره نام دارد و تعدادی از علما غزوه ی ودّان را اولین غزوه می دانند که سردار کونین صلی الله علیه وسلم اراده ی دو قبیله ی قریش و بنی حمزه را کرد اما آنها پیامبر (ص) صلح کردند و پیامبر و یارانش بدون جنگ برگشتند و آخرین غزوه، غزوه ی تبوک است. ناگفته نماند که هر کدام از غزوات و سرایا به نوبه ی خود از اهمیت خاصی برخوردار بوده و سرنوشت عالم اسلامی را رقم میزد.

چهار دوره نظامی زندگی رسول خدا (ص)

تاریخ زندگی رسول خدا صلی الله علیه وسلم را می توان از جنبه ی نظامی به چهار دوره تقسیم کرد:

۱- دوره تمرکز نیرو: از بعثت تا هجرت در مدینه و استقرار در آن شد.
۲- دوره دفاع از عقیده: آغاز فرستادن سره های جنگی تا فرار احزاب از مدینه منوره پس از جنگ خندق. در این دوره مسلمانان فزونی یافتند و توانستند در برابردشمنان نیرومند از اعتقادات خویش دفاع کنند.
۳- دوره تهاجم: بعد از غزوه خندق تا پایان غزوه حنین. در این دوره اسلام در تمامی شبه جزیره عربستان منتشر و همه نیروهای متعرض به اسلام سرکوب شدند.
۴- دوره تکامل: بعد از غزوه حنین آغاز گردید و تا هنگام وفات آن حضرت (ص) ادامه یافت به دنبال جولانگاهی در بیرون این سرزمین می گشت تا اینکه با جنگ تبوک در حقیقت امپراطوری اسلامی تشکیل شد. (شیوه فرماندهی پیامبر)
سر انجام امنیت و آرامش در تمام جزیره العرب حاکم شد، معضلات سیاسی و نابسامانی های اجتماعی از بین رفت و در اطراف و اکناف مملکت داعیان اسلام منتشر شدند. فتح مکه روز عظمت و اقتدار اسلام بود. بعد از آن رسول اکرم صلی الله علیه وسلم در میان قبایل: افرادی را تعیین فرمودند تا اموال زکات و صدقات را گرد آوری کنند ولی ارکان و پایه های حکومت و خلافت الهی در اواخر سال دهم هجری نزدیک به زمان حجه الوداع تکمیل و مستحکم شد.

فرماندهی امام الانبیاء محمد (ص)

آن حضرت صلی الله علیه وسلم امیر و فرماندهی سپاهیان اسلام را در غزوه ها و سرایای کوچگ از بزرگان صحابه تعیین می نمودند اما در جنگهای بزرگ قیادت و فرماندهی سپاه را شخصا بر عهده می گرفتند چنانکه در غزوه بدر، احد، خیبر، فتح مکه و تبوک خود ایشان فرماندهی را بر عهده داشتند. ناظر بر نظم، انضباط و مسائل اخلاقی و روحی سپاهیان بود چنانکه در مسائل بسیار جزئی به سربازان اسلام تذکر می داد. (ندای اسلام شماره ۱۰- حوزه علمیه دار العلوم زاهدان)

یکی دیگر از ویژگیهای فرماندهی پیامبر این بود که همه جنگهای رسول الله (ص) به معنای واقعی کلمه جوانمردانه و شرافتمندانه بود. از رو حضرتش پیمانی را نشکست، دشمنی را مثله نکرد و افراد ناتوان و غیر نظامی را نکشت، بدین جهت اطلاق کشور گشایی بر جنگهای روزگار پیامبر تعبیر درستی نیست، بلکه درست ترین تعبیر در این باره «گسترش اسلام» است زیرا آن حضرت (ص) هیچ سرزمینی را به منظور کشور گشایی فتح نکرد بلکه غرض، پشتیبانی از آزادی، انتشار اسلام و تحکیم پایه های صلح در نواحی مختلف بود.

رسول الله (ص) وقتی برای بدرقه یک لشکر بیرون تشریف می بردند صحابه را به چند چیز توصیه می فرمود: «شما را به تقوای الهی توصیه می کنم و اینکه با همراهانتان نیکی کنید و با نام خدا جنگ را آغاز نموده و به کسی خیانت نکنید و از کشتن اطفان و زنان و انسانهای مسن پرهیز نمایید، درختی قطع نکرده و نیز منزلی ویران نکنید. و کان رسول الله (ص) اذا وداع جیشا قال: اوصیکم بتقوی الله و بمن محکم من المسلمین خیرا اغزوا باسم الله فی سبیل الله ….(السیره النبویه – علامه ندوی ص ۳۷۴)

پس مسلمان واقعی کسی است که قدر رسول الله (ص) آن چنانکه شایسته است، بشناسد و باور بدارد که این کاردانی رسول خدا (ص) در قیام یک فرماندهی ممتاز و لیاقت و شایستگی اصحاب آن حضرت (ص) به عنوان سربازان نمونه و کار آمد بود که بزرگترین تاریخ را بهره آنان گردانید.

اهداف غزوات رسول خدا (ص)

هنگامی که که تمام اعمال حضرت رسول (ص) بنا بر حس خیر خواهی و شفقت نسبت به انسانها بود، لذا اگر در میدان دعوت مردم را به توحید الله جل جلاله فرا می خواند و هدفش نجات انسانها بود در معرکه ی قتال هم اعلاء کلمه الله و از بین بردن ظلم و استبداد منظور اصلی آن حضرت (ص) بوده است. پس غزوات انبیاء کرام علیهم السلام و تمام اقدامات اصحاب کرام رضی الله عنهم فقط جهت نشر توحید و اعلای کلمه الله و برپا داشتن حکومت الهی بوده است. یعنی بدون از بین بردن مخالفان توحید، برقراری حاکمیت خدا بر روی زمین امری محال است (سیرت مصطفی)

با استمرار غزوات پیامبر خدا (ص) مدینه ی منوره را به عنوان کانون دعوت و جهاد شناخته شد و مجاهدان و داعیانی از این مرکز و پایتخت اسلام به نقاط دیگر اعزام و نور حاکمیت خداوند در اقصی نقاط گیتی پرتو افکند.

زمانی که حکومت الله بر زمین قائم شود کسی حق استهزا و تمسخر احکام الهی را ندارد و بندگان خدا با اطمینان کامل می توانند پروردگار خویش را عبادت کنند. برابر است که کفار و فجار ایمان بیاورند یا خیر.

بنابراین هدف از حکم جهاد این نبود که تنها مسلمین مکه از شکنجه و ظلم مشرکین آنجا رهایی یابند بلکه هدف اصلی آن بود که مسلمن مستضعف نصرت و یاری شوند. یکی دیگر از اهداف جهاد حضرت ختمی مرتبت (ص) شکستن ابهت و شوکت کفر بود زیرا تا زمانی که کفر بر سر اقتدار بوده و نهادهای قدرت را در اختیار داشته باشد از کلیه امکانات برای جلوگیری از حق و عدالت و رسیدن هدایت به انسانها استفاده خواهد کرد و با قائل شده به امتیازات ویژه برای خود، دیگران رااز حقشان محروم خواهد کرد. (ندای اسلام شماره ۸)

پس وظیفه ما در عصری که دسمنان اسلام از هر سو برای نابودی نوامیس اسلامی توطئه می کنند و در صدد تضیعف پایه های اسلام و متزلزل کردن عقاید جوانان مسلمان و سایر اقشار ملت مسلمان هستند این است که با تأسی جستن از قرآن عظیم الشان «و قاتلوهم حتی لا تکون فتنه و یکون الدین کله لله» و سیره گهربار نبی اکرم (ص) هر لحظه آماده ی جهاد باشیم تا مصداق حدیث رسول اکرم صلی الله علیه و سلم «من مات و لم یغز و لم یحدث به نفسه مات علی شعبه من نفاق» قرار نگیریم. خصوصا در این ایام که دول اورپایی و ملت کفر مستقیم برای مقابله با اسلام وارد صحنه شده و با کاریکاتورهای موهن مقدسات مسلمانان را هدف گرفته اند، پس مسؤولیت ما از هر عصر و زمانی سنگین تر شده است باید این قول رسول اکرم (ص) را که «الجهاد ماض الی یوم القیامه» را آویزه ی گوشمان قرار دهیم و اساس کفر را متزلزل نماییم. «و ما ذلک علی الله بعزیز»

لینک منبع: تعلیم وب