تربیت اخلاقی کودکان
کودک از اولین دوران زندگیاش به حکم تقلید از محیط خود تحت تأثیر قرار میگیرد و برای پذیرش هرگونه تلقین آمادگی کامل دارد، بنابرین لازم است مربی از همان روزهای نخست سعی کند تا نهالهای اخلاق خوب را در مزرعه دل و جانش بکارد، زیرا در آینده همین نهالهای کاشته شده به ثمر مینشینند. بههمیندلیل […]
کودک از اولین دوران زندگیاش به حکم تقلید از محیط خود تحت تأثیر قرار میگیرد و برای پذیرش هرگونه تلقین آمادگی کامل دارد، بنابرین لازم است مربی از همان روزهای نخست سعی کند تا نهالهای اخلاق خوب را در مزرعه دل و جانش بکارد، زیرا در آینده همین نهالهای کاشته شده به ثمر مینشینند. بههمیندلیل حضرت رسولاکرم صلّیاللهعلیهوسلّم آموختن ادب و اخلاق را از مهمترین وظیفه والدین در قبال فرزند قرار داده و فرموده است: «ما نحل والد ولداً من نحل افضل من ادب حسن؛ هیچ پدری به فرزندش هدیهای بهتر از ادب خوب نداده است.»(ترمذی)
ابنحبان بهروایت انس از حضرت رسول اکرم صلّیاللهعلیهوسلّم چنین نقل کرده است: روز هفتم تولد کودک «عقیقه»۱ او انجام بگیرد و موهای سرش تراشیده شود و نامی برایش انتخاب شود، و چون به سن شش سالگی برسد، به وی ادب آموخته شود و هنگامیکه به سن نه سالگی رسید، رختخوابش از دیگران جدا شود، و هرگاه سیزده سال از عمرش بگذرد، اگر در نماز و روزهاش کوتاهی کرد، او را تنبیه کنند و همینکه به سن شانزده سالگی رسید، پدرش او را ازدواج دهد، پس از آن دستش را گرفته به او چنین بگوید: پسرم تو را علم و ادب آموختم و ازدواج دادم، اکنون بهخدا پناه میبرم از اینکه تو در دنیا و آخرت مبتلای فتنه گردی و در آخرت عذاب بینی.
پارهای از اخلاق و عادتهای زشت که بر حذر داشتن کودکان از آن لازمی است
وظیفه مربی است که سعی کند همزمان با عادت دادن کودک به اخلاق خوب، او را به شدت از اخلاق بد باز دارد و متنفر کند؛ در این خصوص مربیان توصیه میکنند که کودک را مخصوصاً باید از این چهار خصلت برحذر داشت: ۱٫ دروغگویی؛۲٫ دزدی؛۳٫ فحش و بدگویی؛۴٫ بیبندباری و ولگردی.
دروغگویی
دروغگویی یکی از زشتترین خصلتهای اخلاقی است؛ رسولاکرم صلّیاللهعلیهوسلّم دروغ را یکی از علامتهای چهارگانه نفاق قرار دادهاند. حضرت عبداللهبن مسعود میگوید که رسولاکرم صلّیاللهعلیهوسلّم فرمود: «ایاکم و الکذب فإنّ الکذب یهدی الی الفجور و انّ الفجور یهدی الی النار و ما یزال العبد یکذب و یتحری الکذب حتی یکتب عندالله کذاباً؛ از دروغ جداً پرهیز کنید، چراکه دروغ بهطرف گناه هدایت میکند و گناه به جهنم میکشاند، شخصی که پیوسته دروغ بگوید و دنبال دروغگویی باشد، بالاخره نزد الله کذّاب و دروغگو نوشته میشود».
برای اینکه کودک به راستگویی عادت کند و از دروغ بپرهیزد، لازم است والدین سعی نمایند که خودشان هم الگو و نمونه باشند. بههمیندلیل از دیدگاه شریعت مقدس اسلام درست نیست که پدر و مادر حتی از راه شوخی به فرزندشان دروغ بگویند، تا مبادا زشتی و گناه دروغ از دل فرزند بیرون رود.
حضرت عبدالله بنعامر میفرماید: «روزی مادرم مرا صدا زد؛ رسول اکرم صلّیاللهعلیهوسلّم در خانه ما نشسته بود؛ مادرم گفت: بیا، به تو چیزی بدهم؛ حضرت رسول الله به او فرمود: چه میخواهی به او بدهی؟ مادرم گفت: میخواهم به او خرما بدهم؛ آنحضرت صلّیاللهعلیهوسلّم فرمود: اگر شما به او خرما نمیدادید، این یک دروغ برای شما محسوب میشد.
حضرت ابوهریره رضیاللهعنه، از رسول گرامی صلّیاللهعلیهوسلّم روایت میکنند: من قال لصبی هاک ثم لم یعطه فهی کذبه؛ اگر کسی به کودکی بگوید: بیا این چیز را بگیر، سپس هیچ چیزی به او ندهد، این دروغ محسوب میشود. (مسند احمد:۹۴۶۰)
ترساندن به دروغ
معمولاً بعضی از مادران عادت دارند کودکان را هنگام خواب یا وقت دیگر به دروغ میترسانند؛ بعضیها از پلیس و عدهای از جن و عدهای از درندگان و غیره میترسانند، اما این ترساندن ضمن اینکه دروغ محسوب میشود، از نظر روحی و روانی تأثیرات بدی بر کودک میگذارد؛ چنین کودکانی در آینده وهمی، ترسو، دروغگو و ضعیفالقلب بار میآیند؛ لذا مادران باید جداً از این نوع دروغهای تهدیدکننده بپرهیزند و بهجای آن از روشهای دیگر کار بگیرند.
دزدی
دزدی یکی از خصلتهای بسیار زشت است که اغلب در کودکان خانوادههای فقیر به چشم میخورد. کودکی که از روزهای نخستین به امانتداری و تقوی تربیت نشده باشد، هیچ بعید نیست که در آینده مرتکب دزدی و خیانت گردد؛ لذا بر والدین ضروری است که زشتی و قباحت دزدی را بهعنوان زشتترین خصلت نزد کودک بیان کنند و در دل او نسبت به دزدی تنفر زیادی بهوجود آورند، و شدیداً مواظب باشند فرزندشان به این عادت گرفتار نشود. بهترین راه این است که خوف خدا و بیم آخرت را در دل وی بهوجود آورند و عواقب زشت دزدی را در دنیا و آخرت برای وی توضیح دهند. همچنین حکایاتی در مورد امانتداری و افراد امانتدار برایش بیان نمایند. گاهی با مراقبت کامل خود چیزهایی به وی بسپارند و بعد از مدتی از او تحویل بگیرند و بر او اظهار اعتماد نموده و از وی تقدیر کنند. یا گاهی پول یا چیز دیگری را در خانه گذاشته و او را آزمایش کنند و بعد تشویق نمایند. علاوهبراین والدین سعی کنند کودک را از دوستی و همراهی با کودکانی که قبلاً به این خصلت مبتلا شدهاند، باز دارند.
فحش و بدگویی
فحش و بدگویی یکی از بدترین خصایل اخلاقی است که اغلب در خانوادههای عقب مانده از تعلیمات دینی دیده میشود. از نظر مربیان اخلاق، دو عامل مهم سبب بروز این خصلت میگردد:
نخستین عامل این است که خود پدر و مادر و بزرگتران خانواده کلمات زشت را برای دیگران یا کودکان خود بهکار میبرند، در نتیجه کودکان هم برای همسن و همبازیهای خود یا کوچکتران خود عین همان کلمات را تکرار میکنند. بدین ترتیب زشتی کلمات بد و خلاف عفت از دل کودک بیرون میآید.
عامل دوم دوستان فاسد و بدگو هستند که کودک بر اثر مجالست و همراهی با آنان به بدگویی و دشنام عادت میکند؛ مسلماً کودکی که با بچههای سر کوچه و خیابان همراه میشود و میگردد، و مرتباً کلمات بد و ناسزا از آنان میشنود و همین کلمات را بهعنوان شوخی و جدی بین آنان رد و بدل میشود، در آینده نیز همین خصلت در او رسوخ مییابد و ترک آن بر او دشوار میگردد.
بعضی از والدین بر اثر نادانی، فرزندشان را بهطور شوخی فحش میدهند و همینکه بچه همان کلمه را به خود آنها بگوید، به رویش میخندند و این را نوعی شهامت و شجاعت میپندارند، اینگونه والدین باید بدانند که این نوع شوخیها عواقب خطرناکی در بر خواهد داشت.
بر پدر و مادر لازم است که همواره زشتی و بدی فحشگویی و بدزبانی را به فرزندان تفهیم کنند، و احادیث رسول اکرم صلّیاللهعلیهوسلّم را در این خصوص به آنان یاد بدهند.
در این مورد چند گفتار از گفتارهای رسول اکرم، صلّیاللهعلیهوسلّم، نقل میشود. آنحضرت فرمود «سباب المسلم فسق و قتاله کفر؛ بدگویی به مسلمان فسق و قتال با وی کفر است.»(بخاری)
آنحضرت فرمود:«یکی از بزرگترین گناهان این است که انسان پدر و مادرش را نفرین کند، پرسیده شد: یارسولالله! چگونه انسان پدر و مادر خود را نفرین میکند؟ آنحضرت صلّیاللهعلیهوسلّم فرمود: به این طریق که فردی، پدر یک فرد دیگر را دشنام میدهد، او هم در عوض، پدر این را دشنام میدهد، اگر او مادرش را دشنام دهد، آن فرد مادر این را دشنام میدهد.(بخاری) به این صورت فرزند سبب میگردد که پدر و مادرش مورد دشنام و بدگویی قرار گیرند.
رسول اکرم صلّیاللهعلیهوسلّم فرمود: «وَإِنَّ الْعَبْدَ لَیتَکَلَّمُ بِالْکَلِمَه مِنْ سَخَطِ اللهِ، لاَ یلْقِی لَهَا بَالاً، یهْوِی بِهَا فِی جَهَنَّمَ؛ انسان گاهی کلمهای از کلمات بد که باعث نارضایتی خداوند است، به زبان میآورد و آن را مهم نمیپندارد، در صورتیکه همین کلمه سبب سقوط او در جهنم میشود.»
در جایی دیگر فرموده است: «و هل یکُبُّ النَّاسَ على مناخرهم فی النَّار إلاَّ حصائدُ ألسنتهم؛ واژگون نمیکند در جهنم انسانها را بر چهرههایشان مگر محصولات زبانهایشان.»(مسند احمد)
حضرت رسولاکرم صلّیاللهعلیهوسلّم مؤمن را این چنین معرفی کرده است: «لَیسَ الْمُؤْمِنُ بِالطَّعَّانِ، وَلاَ اللَّعَّانِ، وَلاَ الْفَاحِشِ، وَلاَ الْبَذِیءِ؛ مؤمن، طعنهزن و نفرینکننده و فحش و ناسزاگو نیست.» (ترمذی)
پس بر والدین لازم است که فرزندان خود را از به زبان آوردن هرگونه کلمات مبتذل دور بدارند و آنها را به گفتن کلمات خوب و شایسته عادت دهند، تا این فرزندان با تلفظ و بهکار بردن بهترین سخنان، افراد خانواده را خوش کنند.
بیبندوباری و ولگردی
امروزه با توجه به تهاجم فرهنگی غرب، ابتذال و بیبندوباری در میان پسران و دختران جوان بروز کرده و اخلاقشان فاسد شده است. متأسفانه زندگی عبارت شده است از: لذتگیری، مدپرستی، بیاعتنایی نسبت به اصول اسلامی و اخلاقی، بیتفاوتی و عدم تعهد.
بر والدین و مربیان ضروری است که جداً مواظب باشند و نگذارند فرزندان و جگرگوشههایشان، به حساب غرب و دشمنان اسلام بزرگ شوند و دانسته یا ندانسته آب در آسیاب آنان بریزند؛ در این زمینه لازم است که طبق قاعده «پیشگیری قبل از درمان» چنان برنامهریزی کرد که از نخستین دوران زندگی نسبت به کلیه مفاسد اخلاقی و گناهان شرعی متنفر و گریزان بار بیایند و جنگ با مفاسد و گناهان را سرلوحه زندگی خود قرار دهند و آشتیناپذیری خود را با کلیه برنامههای شیطانی به نمایش بگذارند و خود را پاسدار و مدافع مرزهای عقیدتی و اخلاقی اسلام تصور کنند و عضو فعال «حزب الرّحمن» تلقی نمایند. در این خصوص بر حذر داشتن کودک و نوجوان از امور ذیل در درجه اول قرار دارد:
۱٫ تشبه و تقلید کورکورانه از دیگران
اسلام دینی است کامل و مکمل، و در کلیه شئون زندگی انسان را راهنمایی میکند. بنابرین رسول اکرم صلّیاللهعلیهوسلّم به شدت از تقلید و تشبه با کفار و فجار منع کرده است؛ چنانکه میفرماید: «لیس منا من تشبه بغیرنا لاتشبهوا بالیهود و لا بالنصاری؛ کسی که با دیگران مشابهت اختیار نماید از ما نیست، پس با یهود و نصاری هرگز مشابهت اختیار ننمایید.»(ترمذی: ۲۶۱۹)
در روایتی دیگر به صراحت فرمود: «من تشبه بقوم فهو منهم؛ هرکسی با یک ملتی مشابهت اختیار کند، از آنان محسوب میشود.»
ناگفته نماند، که در زمینههای تجربی و علمی و هنری و امور مفید هیچ اشکالی ندارد که ما از تجارب اقوام و ملل دیگر استفاده کنیم. رسولاکرم صلّیاللهعلیهوسلّم فرموده است: «حکمت گم شده مومن است، هر کجا آن را بیابد او از همه حقدارتر به آن است.» اما در زمینه اخلاق و عادات و رسوم، جداً باید تشخّص و هویت اسلامی خود را حفظ نماییم و از هرگونه تقلید و اثرپذیری که منافی اسلام و شخصیت اسلامی باشد پرهیز نماییم.
۲٫ اغراق در وسایل رفاه و تعیش
اسلام استعمال و استفاده از وسایل رفاه و آسایش را مباح و جایز قرار داده است؛ اما اغراق و زیادهروی در ترفه و ناز و نعمت را امری پسندیده نمیداند. مسلمانان باید طوری بار بیایند که در هرگونه شرایط سخت بتوانند مقاومت نمایند و با کمترین امکانات زندگی بتوانند سازش کنند.
به همین دلیل حضرت عمربن خطاب رضیاللهعنه در نامهای به مسلمانان مقیم فارس(ایران) مینویسد: «ایاکم و التنعم و زی اهل الشرک؛ از زندگی مرفهانه و پوشاکهای اهل شرک برحذر باشید.»
حضرت معاذبن جبل از رسولاکرم نقل میفرماید: «ایاکم و التّنعم فانّ عباد الله لیسوا بالمتنعمین؛ از اغراق و زیادهروی در ناز و نعمت بپرهیزید، زیراکه بندگان حق، دنبال رفاه نیستند.»
تاریخ گواه است بر اینکه وقتی مسلمانان در ناز و نعمت فرو رفتند و در تحصیل وسایل رفاه و آسایش اغراق نمودند و از زندگانی با مشقت فاصله گرفتند؛ آنگاه به محبت دنیا گرفتار شدند و حلال و حرام را فراموش کردند، و فرصت جهاد و دعوت را از دست دادند؛ روح مقاومت در آنان ضعیف شد و در مقابل دشمنان اسلام ناتوان گشتند، و در نهایت زبون و ذلیل شدند.(العیاذ بالله)
۳٫ موسیقی و ترانههای مبتذل
یکی از گناهان رایج و زیانبار گوش دادن به موسیقی و ترانههای مبتذل است که اساس ایمان را متزلزل میگرداند؛ حضرت رسول اکرم صلّیاللهعلیهوسلّم فرمود: «الْغِنَاءُ ینْبِتُ النِّفَاقَ فِی الْقَلْبِ، کَمَا ینْبِتُ الْمَاءُ الزرعَ؛ ترانه و موسیقی، نفاق را در قلب چنان میرویاند که آب، کشتزار را میرویاند.»
نفاق از خطرناکترین اضداد ایمان است، اما متأسفانه در جامعه فعلی این ماده ضد ایمانی با وسایل گوناگون به دلها تزریق میشود. حضرت رسولاکرم صلّیاللهعلیهوسلّم فرمود: «لَیکُونَنَّ مِنْ أُمَّتِی أَقْوَامٌ یسْتَحِلُّونَ الْحِرَ وَالْحَرِیرَ وَالْخَمْرَ وَالْمَعَازِفَ؛ در امت من کسانی بهوجود میآیند که بیعفتی و پوشیدن لباس ابریشمی و مشروب و موسیقی را حلال میپندارند.»
در حدیثی دیگر میفرماید: «إِنَّ الله بَعَثَنِی رَحْمَه وَهُدًى لِلْعَالَمِینَ وَأَمَرَنِی أَنْ أَمْحَق المَزَامِیر وَالمَعَازِف وَالْأَوْثَان الَّتِی کَانَتْ تُعْبَد فِی الْجَاهِلِیه؛ خداوند مرا مایه رحمت و هدایت برای جهانیان قرار داده است و به من دستور داده است که آلات موسیقی و لهو و مشروب و بتهایی را که در جاهلیت مورد پرستش قرار گرفته همه را نابود کنم و از بین ببرم.»
در این حدیث رسول اکرم صلّیاللهعلیهوسلّم آلات موسیقی و ساز را در ردیف خمر و بتپرستی قرار داده است، اما با وجود این، عدهای به تأویلات رکیک دست زده و این چیزها را حلال میکنند و از طرفی جامعه کنونی چنان غرق در گوش کردن نوارهای ساز و آواز و موسیقی است که حد ندارد. لذا بر مربیان لازم است که فرزندان را دریابند، و آنان را از ورطه هلاکت و نفاق برهانند.
* برگرفته از کتاب تربیت و اصلاح فرزندان، تألیف: مولانا محمّدقاسم بنیکمال(قاسمی)
سلام به یرادران عزیز اهل سنت.
مطلب قشنگی بود استفاده کردم.
دعا بفرمایید و نظرتون رو برامون بذارید…
یاعلی