ثبوت دعا بعد از نمازهای فرض از احادیث صحیح رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ

 پرسش: آیا اینکه بعد از نمازهای فرض امام و مقتدیها دستها را بلند می کنند و دعا می کنند از احادیث صحیح ثابت است یا ثبوت ندارد و بدعت می باشد؟ پاسخ: دعا بعد از نمازهای فرض بدعت نیست ، بلکه مستحب است و از احادیث صحیح پیغمبر صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ثابت است و بلند کردن دستها در دعا نیز از آداب دعا است و قولا و فعلا از پیغمبر صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ثابت است به دلایل زیر:

دلیل اول: «عَنْ أَبِی أُمَامَهَ قَالَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَیُّ الدُّعَاءِ أَسْمَعُ قَالَ جَوْفَ اللَّیْلِ الْآخِرِ وَدُبُرَ الصَّلَوَاتِ الْمَکْتُوبَاتِ» قَالَ أَبُو عِیسَى هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ (سنن الترمذی،ابواب الدعوات) از ابو امامه روایت است گفته شد یا رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کدام دعا به اجابت نزدیکتر است فرمود: در میان آخر شب و بعد از نمازهای فرض . ابوعیسی (امام ترمذی) می فرماید: این حدیث حسن است .

دلیل دوم: «عَنِ الْعِرْبَاضِ بن سَارِیَهَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ:مَنْ صَلَّى صَلاهَ فَرِیضَهٍ فَلَهُ دَعْوَهٌ مُسْتَجَابَهٌ، وَمَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فَلَهُ دَعْوَهٌ مُسْتَجَابَهٌ» (المعجم الکبیر للطبرانی) .

عرباض بن ساریه می فرماید: رسول الله صلى الله علیه وسلم فرمودند: هر کس نماز فرضی را خواند ، برای او یک دعای قبول شده هست ، و هر کس قرآن را ختم نمود برایش یک دعای قبول شده هست . توضیح: در این دو حدیث ، رسول الله صلى الله علیه وسلم فرمودند: بعد از نمازهای فرض دعا بهتر قبول می شود و امید بیشتری برای اجابت آن وجود دارد ، از اینجاست که مسلمانان بعد از به پایان رسیدن نماز به همین امید، دست نیاز به سوی خداوند بلند می کنند ودعا می کنند و در این هنگام یکنوع اجتماع صورت می گیرد که آن  لازمی نیست بلکه اتفاقی است . لهذا این اجازه ای هست برای دعا بعد از نمازهای فرض که آنحضرت صلى الله علیه وسلم با گفتار مبارک خویش به آن اجازه دادند ، وقتی که رسول الله صلى الله علیه وسلم اجازه دادند چگونه دعا بعد از فرایض بدعت قرار می گیرد ، آیا قول پیغمبر صلى الله علیه وسلم برای ثبوت کافی نیست؟! کسانی که آنرا بدعت و غیر ثابت قرار می دهند قولشان در مقابل قول رسول الله صلى الله علیه وسلم قرا می گیرد و مردود می باشد . و ما باید بر قول رسول الله صلى الله علیه وسلم عمل کنیم و از وی اتباع کنیم نه از کسانی که بر خلاف گفته رسول الله صلى الله علیه وسلم حرف می زنند . این حدیث را امام نسائی نیز روایت کرده و بر مستحب بودن دعا بعد از نمازهای فرض از آن استدلال نموده است .چنانکه بابی به این عنوان آورده: «ما یستحب من الدعاء دبر الصلوات المکتوبات» باب در مورد آنچه آمده است برای استحباب دعا بعد از نمازهای فرض  (السنن الکبرى للنسائی). علامه مبارکفوری سلفی رحمه الله نیز می نویسد:«قُلْت: الْقَوْلُ الرَّاجِحُ عِنْدِی أَنَّ رَفْعَ الْیَدَیْنِ فِی الدُّعَاءِ بَعْدَ الصَّلَاهِ جَائِزٌ لَوْ فَعَلَهُ أَحَدٌ لَا بَأْسَ عَلَیْهِ». (تحفه الأحوذی) من می گویم: قول راجح نزد من اینست که بلند کردن دست در دعا بعد از نماز جایز است اگر یکی چنین کرد اشکالی ندارد .

دلیل سوم: «عن أبی هریره: أن رسول الله صلى الله علیه وسلم رفع یده بعدما سلم ، وهو مستقبل القبله فقال: اللهم خلص الولید بن الولید، وعیاش بن أبی ربیعه، وسَلَمه بن هشام، وضعفه المسلمین الذین لا یستطیعون حیله ولا یهتدون سبیلا من أیدی الکفار» ولهذا الحدیث شاهد فی الصحیح من غیر هذا الوجه. (تفسیر ابن کثیر) از حضرت ابو هریره رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلى الله علیه وسلم بعد از اینکه سلام گفت دستهای خویش را بلند نموده و در حالیکه رویش به طرف قبله بود فرمود: ای الله ولید بن ولید ، عیاش بن ربیعه ، سلمه بن هشام و مسلمانان ضعیف را که هیچگونه تدبیری را نمی توانند انجام بدهند و راهی را نمی دانند از دست کفار نجات بده .  توضیح: این حدیث را ابن ابی حاتم و ابن جریر روایت کرده اند و ابن کثیر تحت تفسیر آیه «إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ  [النساء : ۹۸] آورده است و می فرماید: این مطلب در حدیث صحیح از طریق دیگر شاهد دارد . در این حدیث نیز با صراحت بیان شده که آنحضرت صلی الله علیه و سلم بعد از سلام رو به قبله دستهای مبارکش را بلند نموده و دعا فرمود .

دلیل چهارم: «عن مُحَمَّدِ بن أَبِی یَحْیَى، قَالَ: رَأْیَتُ عَبْدَ اللَّهِ بن الزُّبَیْرِ، وَرَأَى رَجُلًا رَافِعًا یَدَیْهِ یَدْعُو قَبْلَ أَنْ یَفْرَغَ مِنْ صَلاتِهِ، فَلَمَّا فَرَغَ مِنْهَا، قَالَ:”إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَمْ یَکُنْ یَرْفَعُ یَدَیْهِ، حَتَّى یَفْرَغَ مِنْ صَلاتِهِ”.» (المعجم الکبیر للطبرانی). محمد بن ابی یحیی می فرماید: عبدالله بن زبیر را دیدم که او مردی را دید که قبل از اینکه از نمازش فارغ شود دستهایش را بلند کرده بود و دعا می کرد ، زمانیکه از نماز فارغ شد فرمود: رسول الله صلى الله علیه وسلم دستهای خویش را بلند نمی کرد تا اینکه از نمازش فارغ می شد (آنگاه دستهایش را بلند نموده دعا می کرد). حافظ هیثمی این حدیث را در مجمع الزوائد آورده و گفته است: «رجاله ثقات» رجال این حدیث افرادی ثقه و معتبر هستند. (مجمع الزوائد).  توضیح: از این حدیث ثابت می شود که رسول الله صلی الله علیه و سلم بعد از نماز دستها را بلند می کرد و دعا می فرمود.

دلیل پنجم: «عَنْ الْفَضْلِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ الصَّلَاهُ مَثْنَى مَثْنَى تَشَهَّدُ فِی کُلِّ رَکْعَتَیْنِ وَتَخَشَّعُ وَتَضَرَّعُ وَتَمَسْکَنُ وَتَذَرَّعُ وَتُقْنِعُ یَدَیْکَ یَقُولُ تَرْفَعُهُمَا إِلَى رَبِّکَ مُسْتَقْبِلًا بِبُطُونِهِمَا وَجْهَکَ وَتَقُولُ یَا رَبِّ یَا رَبِّ وَمَنْ لَمْ یَفْعَلْ ذَلِکَ فَهُوَ کَذَا وَکَذَا » (سنن الترمذی، بَاب مَا جَاءَ فِی التَّخَشُّعِ فِی الصَّلَاهِ) . از فضل بن عباس رضی الله عنهما روایت است که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: نماز دو رکعت دو رکعت است ، یعنی در هر دو رکعت تشهد می خوانی و فروتنی و زاری و بی چارگی می کنی و زیاد دعا می کنی ، (وقتی که از اعمال نماز فارغ شدی سلام بده) و دو دست خویش را بلند کن می گوید: دستهایت را به سوی پروردگارت بلند کن در حالیکه کف دستها را به سوی چهره ات قرار دهی و بگو ای پروردگار من ای پروردگار من و کسی که اینچنین نکند پس چنین و چنان است (یعنی نمازش ناقص است ، چنانکه در روایتی دیگر آمده است) . توضیح: این حدیث را از عبد ربه دو نفر یعنی لیث بن سعد و شعبه روایت نموده اند امام ترمذی از امام بخاری رحمهما الله نقل نموده که فرمودند: حدیث لیث بن سعد حدیث صحیحی است یعنی از حدیث شعبه صحیح تر است «قَالَ مُحَمَّدٌ وَحَدِیثُ اللَّیْثِ بْنِ سَعْدٍ هُوَ حَدِیثٌ صَحِیحٌ یَعْنِی أَصَحَّ مِنْ حَدِیثِ شُعْبَهَ» و این روایت ترمذی روایت لیث بن سعد می باشد که صحیح است . علامه مبارکفوری در توضیح این جمله ( وَتُقْنِعُ یَدَیْک ) می نویسد: «أَیْ تَرْفَعُ بَعْدَ الصَّلَاهِ یَدَیْکَ لِلدُّعَاءِ فَعُطِفَ عَلَى مَحْذُوفٍ أَیْ إِذَا فَرَغْتَ مِنْهَا فَسَلِّمْ ثُمَّ ارْفَعْ یَدَیْکَ سَائِلًا حَاجَتَکَ فَوَضَعَ الْخَبَرَ مَوْضِعَ الطَّلَبِ» (تحفه الأحوذی) . یعنی بعد از نماز دستهایت برای دعا بلند کن و معطوف علیه آن محذوف است یعنی وقتی که از اعمال نماز فارغ شدی سلام بده سپس دو دستت را در حالیکه سوال کننده ی نیازت از خداوند هستی بلند کن در این جمله خبر به جای طلب آورده شده است .

دلیل ششم: «کَتَبَ الْمُغِیرَهُ بْنُ شُعْبَهَ إِلَى مُعَاوِیَهَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ إِذَا فَرَغَ مِنْ الصَّلَاهِ وَسَلَّمَ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ لَا مَانِعَ لِمَا أَعْطَیْتَ وَلَا مُعْطِیَ لِمَا مَنَعْتَ وَلَا یَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْکَ الْجَدُّ» (صحیح مسلم والفظ له ، صحیح البخاری) . مغیره بن شعبه به معاویه رضی الله عنهما نوشت که رسول الله صلی الله علیه و سلم هرگاه از نماز فارغ می شد و سلام می داد می فرمود: نیست هیچ معبودی بجز الله یگانه است و شریکی برای او نیست فقط برای اوست پادشاهی و فقط برای اوست تعریف و او بر هر چیزی قادر است ، ای الله نیست منع کننده ای برای آنچه تو عطا کردی و نیست عطا کننده ای برای آنچه تو منع نمودی وهیچ صاحب بهره و نصیب را از عذاب تو بهره و نصیبش فایده نمی دهد. و امام بخاری در کتاب الصلاه این حدیث را با این لفظ روایت نموده: «کَانَ یَقُولُ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاهٍ مَکْتُوبَهٍ» (صحیح البخاری، بَاب الذِّکْرِ بَعْدَ الصَّلَاهِ) که بعد از نماز فرض این کلمات را می گفت.   توضیح: از این حدیث نیز دعا بعد از نماز فرض ثابت می گردد خواه بعد از آن نماز سنت باشد یا نباشد و از جمله ی«إِذَا فَرَغَ مِنْ الصَّلَاهِ وَسَلَّمَ»  ثابت می شود که این دعا بعد از فرض و قبل از سنت بوده است .

دلیل هفتم: «حَدِیثُ الْأَسْوَدِ الْعَامِرِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ : صَلَّیْت مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ الْفَجْرَ فَلَمَّا سَلَّمَ اِنْحَرَفَ وَرَفَعَ یَدَیْهِ وَدَعَا» (الْحَدِیثَ رَوَاهُ اِبْنُ أَبِی شَیْبَهَ فِی مُصَنَّفِهِ  ، تحفه الأحوذی) . از اسود عامری از پدرش روایت است که می فرماید: من نماز صبح را پشت سر رسول الله صلی الله علیه و سلم خواندم وقتی که سلام داد برگشت و دو دست خویش را بلند نمود و دعا کرد . توضیح: در این حدیث نیز به صراحت آمده که پیغمبر صلى الله علیه وسلم بعد از سلام در حالیکه رو به طرف قبله بود دست بلند نموده و دعا فرمود پس معلوم شد که دعا بعد از فرایض از عمل رسول الله صلى الله علیه وسلم نیز ثابت است .

دلیل هشتم: «عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یَدْعُو فِی دُبُرِ صَلَاهِ الظُّهْرِ اللَّهُمَّ خَلِّصْ الْوَلِیدَ بْنَ الْوَلِیدِ وَسَلَمَهَ بْنَ هِشَامٍ وَعَیَّاشَ بْنَ أَبِی رَبِیعَهَ وَضَعَفَهَ الْمُسْلِمِینَ مِنْ أَیْدِی الْمُشْرِکِینَ الَّذِینَ لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَهً وَلَا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا» (مسند أحمد) . حضرت ابوهریره رضی الله عنه روایت می کند که رسول الله صلى الله علیه وسلم همیشه بعد از نماز ظهر دعا می کرد ای الله ولید بن ولید ، سلمه بن هشام ، عیاش بن ابی ربیعه  و مسلمانان ضعیف را که هیچگونه تدبیری را نمی توانند انجام بدهند و راهی را نمی دانند ، از دست مشرکین نجات بده .

دلیل نهم: «کَانَ سَعْدٌ یُعَلِّمُ بَنِیهِ هَؤُلَاءِ الْکَلِمَاتِ کَمَا یُعَلِّمُ الْمُعَلِّمُ الْغِلْمَانَ الْکِتَابَهَ وَیَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یَتَعَوَّذُ مِنْهُنَّ دُبُرَ الصَّلَاهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ الْجُبْنِ وَأَعُوذُ بِکَ أَنْ أُرَدَّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ فِتْنَهِ الدُّنْیَا وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِفَحَدَّثْتُ بِهِ مُصْعَبًا فَصَدَّقَهُ» (صحیح البخاری)  سعد رضی الله عنه همانگونه که معلم به پسر بچه ها نوشتن را یاد می دهد به فرزندانش این کلمات را تعلیم می داد ، و می فرمود: همانا رسول الله صلی الله علیه و سلم بعد از نماز از آنها پناه می گرفت ،(می فرمود) ای الله همانا من از بزدلی به تو پناه می برم و از اینکه به پست ترین عمر برگردانیده شوم  به تو پناه می برم و از فتنه ی دنیا به تو پناه می برم و از عذاب قبر به تو پناه می برم می گوید: این حدیث را برای مصعب بیان کردم آنرا تصدیق نمود .

دلیل دهم: «عن معاذ بن جبل رضی الله عنه قال : أخذ رسول الله صلى الله علیه و سلم بیدی یوما ثم قال : یا معاذ و الله إنی لأحبک فقلت له : بأبی و أمی یا رسول الله و أنا و الله أحبک فقال : أوصیک یا معاذ لا تدعن فی دبر کل صلاه أن تقول اللهم أعنی على ذکرک و شکرک و حسن عبادتک» صحیح الإسناد و لم یخرجاه تعلیق الحافظ الذهبی فی التلخیص : صحیح (المستدرک على الصحیحین للحاکم مع تعلیقات الذهبی فی التلخیص) .از معاذ رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلى الله علیه و سلم روزی دست مرا گرفت و فرمود: ای معاذ قسم به خدا من ترا دوست دارم ، من به آنحضرت صلى الله علیه و سلم گفتم: پدر و مادرم فدایت یا رسول الله قسم به خدا من نیز شما را دوست دارم فرمود: ای معاذ من ترا به این وصیت می کنم که بعد از هر نماز این کلمات را ترک نکن و بگو: ای الله مرا بر یاد و شکر گذاری و عبادت کردن خویش به نحو أحسن ،کمک کن .

 دار الافتاء مدرسه دینی دار القرآن سراوان 

About Author

مدیر سایت

See author's posts