مسئله نماز اول وقت :واحادیث إبراد در وقت ظهر وإسفار دروقت صبح

بسم الله الرحمن الرحیم

پرسش در مورد نماز اول وقت :

1. « عن ام فروه قالت سُئل النبی (ص) ایّ الاعمال أفضل قال : الصلوه فی اول وقتها ». (سنن ابی داود باب فی المحافظه علی وقت الصلوات).
2. «عن ابن مسعود قال سألت رسول الله (ص) ایّ العمل افضل قال: الصلاهفی اول وقتها قلتُ ثم ایّ، قال الجهادفی سبیل الله ». (السنن الکبری للبیهقی ).

نظر شما در مورد این دوحدیث چیست؟

پاسخ اول :

 حدیث ام فروه طبق تصریح امام ترمذی به خاطر وجود عبدالله بن عمر عمری ضعیف است ودر متن آن نیز اضطراب وجود دارد چون در برخی روایات : « الصلوه لاول وقتها » ودر بعضی « الصلوه لوقتها ». (سنن الدار قطنی ج۱ ص ۲۴۸ رقم ۱۵ باب النهی عن الصلوه بعد صلوه الفجر وبعدصلوه العصر) ودر بعضی « الصلوه علی مواقیتها » ( جامع ترمذی ج۱ ص ۴۴ باب ما جاء فی الوقت الاول من الفضل ) ودر بعضی دیگر « الصلوه علی میقاتها الاول » ( سنن الدار قطنی ج۱ ص ۲۴۷ باب النهی عن الصلوه بعدصلوه الفجر وبعد صلوه العصر رقم ۱۵ ) آمده است.

امام ترمذی می فرماید:« حدیث ام فروه لا یُروی الاّ من حدیث عبدالله بن عمر العمری ولیس هو بالقوی عند اهل الحدیث واضطربوا فی هذا الحدیث » ( ترمذی باب ما جاء فی الوقت الاول من الفضل ج۱ ص ۴۳) . علامه عینی در شرح ابی داود نوشته : یحیی بن سعید در مورد حافظه اش سخن گفته است.

نیز ابن حجر در الدرایه فی تخریج احادیث الهدایه نوشته است « أخرجه ابوداود والترمذی وفی اسناده اضطراب» در مورد حدیث ابن مسعود ابن حجر می فرماید:« تمام کسانی که این حدیث را از شعبه روایت نموده اند بر لفظ علی وقتها که در صحیح بخاری کتاب المواقیت باب فضل الصلوه لوقتها آمده است اتفاق نموده اند .

بجز «علی بن حفص » که با آنها مخالفت نموده وگفته است «الصلاه فی اول وقتها » این حدیث را حاکم ودارقطنی وبیهقی از طریق علی بن حفص روایت نموده اند واو شیخ صدوق (بسیار راستگو) واز رجال مسلم است.امام دار قطنی گفته است « ما أحسبه حفظه لانه کبر وتغیر حفظه» گمان نمی کنم که آنرا حفظ کرده باشدزیرا بزرگسال شد وحافظه اش تغییر یافت» .(فتح الباری ج۲ ص ۱۰)وامام نووی « در شرح المهذب به طور مطلق فرموده است: روایت « اول وقت » ضعیف است . (فتح الباری ج۲ ص ۱۰) . نیز این حدیث در صحیح بخاری باب فضل الصلوه لوقتها رقم ۵۲۷ به لفظ « الصلاه علی وقتها » ودر باب فضل الجهاد والسیر رقم ۲۷۸۲ به لفظ «الصلاه علی میقاتها » ودر باب البر والصله رقم۵۹۷۰به لفظ « الصلاه لوقتها» روایت شده است ودر صحیح بخاری لفظ اول وقتها وجود ندارد.

پاسخ دوم :

در این دوحدیث هدف از اول وقت ، وقت مستحب است به دلیل وجود احادیث اسفار وابراد که بشرح زیر می باشند و امام شافعی در وقت عشاء که قائل به تأخیر است همین تأویل را کرده اند . وعلامه عینی در شرح ابی داود می نویسید: « ذکر اول وقت در این حدیث جهت تشویق وترغیب واقامه ی نماز در اوقات آنهامی باشد در غیر اینصورت پس شخصی که در وقت دوم یا سوم یا چهارم آنرا ادا می کند مانند شخصی است که در اول وقت آنرا ادا می کند بلکه کسی که نماز صبح را در اسفاریا ظهر را درتابستان در ابراد می خواند از کسی که در اول وقت می خواند افضل است.

حدیث اسفار صبح

«عن رافع بن خدیج (رض) ان رسول الله (ص) قال : « أسفروا بصلاه الفجر فإن ذلک أ‌عظم الأجر» اوقال «لأجورکم » رواه الحمیدیُّ وأصحاب السنن واسناده صحیح « ترجمه : رسول خدا (ص) فرمودند: نماز صبح را در روشنایی بخوانید پس اجر آن بیشتر است.

۲-«عن هریر بن عبدالرحمن بن رافع بن خدیج قال سمعت ُجدی رافع بن خدیج یقول: قال رسول الله (ص)لبلالٍ :« یا بلالُ نوّر صلاه الصبح حتی یبصر القومُ مواقع نبلهم من الاسفار». رواه ابن ابی حاتم وابن عدی والطیالسی واسحاق وابن أبی شیبه والطبرانی واسناده حسن(آثارالسنن) للنیموی ( ادّله الحنیفه من الاحادیث النبویه علی المسائل الفقهیه ص۱۲۱) ترجمه : رسول الله (ص) به بلال (رض) فرمودند: ای بلال نماز صبح را در روشنی بخوان تا جائیکه قوم جای افتادن تیر هایشان را بر اثر روشنایی ببینند.

توضیح: اگر نماز اول وقت أفضل می بود آنحضرت (ص) به إسفار در نماز صبح ( یعنی روشنی خواندن)دستور نمی داد. و«أسفروا» و«نوّر» صیغه أمر می باشند وحداقل اینکه أمر برای استحباب می آید.

تأویل باطل

آنچه گفته شده که مراد ازاسفار ظاهر شدن فجراست باطل است زیرا که « اَلْغَلس » یعنی تاریکی. و اهل لغت گفته اند به معنی « اختلاط تاریکی شب به روشنایی روز » وقبل از ظاهر شدن فجر نماز صبح صحیح نیست پس ثابت شد که إسفار همان روشن شدن است یعنی تأخیر از « غلس» واز بین رفتن تاریکی .هکذا فی نصب الرایه للزیعلی باید دانست که این اختلاف در أفضلیت است نه درجواز زیرا حدیث «غلس وإسفار» هر دوثابت اند. کذا فی بدایه المجتهد . ( ادّله الحنیفه من الاحادیث النبویه علی المسائل الفقهیه ص۱۲۱)

 حدیث إ براد

۱-«روی البخاری ُّ من حدیث خالد بن دینار قال: صلّی بنا أمیرنا الجمعه ثم قال لأنس : کیف کان رسول الله (ص) یصلّی الظهر؟ قال : کان النبی (ص) إذا اشتد البردُّ بکّر بالصلاه وإذا اشتد الحرُّ أبرد بالصلاه » .(رواه البخاری فی صحیحه کتاب الجمعه ۹۰۶)

۲-« عن ابی مسعود (رض) :انّه رأی النبی (ص) یُعجّلُ الظهر فی الشتاءویؤخرُها فی الصّیفِ ».( رواه الطحاوی فی شرح معآنی الآثار ۱/۱۸۸)

۳-« وروی البخاری فی صحیحه بمعناه من طرق : « أبردوا بالظهر فإن شده الحر من فیح جهنّم » . (رواه البخاری فی صحیحه والطحاوی فی شرح معآنی الآ ثار:۱/۱۸۶، ۱/۱۸۷)(ادله الحنفیه ص ۱۲۲)

توضیح

درحدیث اول ودوم عمل رسول الله (ص) بیان شده که در شدت گرما نماز را دروقت سردی می خواند یعنی با تأخیر آنرا ادا می کرد در حدیث سوم دستور آنحضرت (ص) است که نماز ظهر را در وقت سردی بخوانید زیرا که شدت گرما از حرارت جهنم است .لذا اگر همیشه نماز اول وقت أفضل می بود در وقت ظهر در تابستان پیامبر (ص) به إبراد یعنی وقت سرد شدن شدت گرما دستور نمی داد وبرآن عمل نمی نمود.

 حدیث تأخیر عشاء

(عن ابی هریره (رض) قال قال رسول الله (ص) «لو لا أنْ أشقَ علی أمتی لأخرتُ العِشاء الی ثُلُثُ اللیل اونصفه » قال الترمذی : حدیث حسن صحیح .)ترجمه : ازابی هریره روایت است رسول خدا (ص) فرمودند: اگر سبب مشقت وسختی برای امتم قرار نمی گرفتم نماز عشاء را تا یک سوم شب یا نصفش تأخیر می کردم.

توضیح

اگر بطور مطلق اول وقت أفضل می بود پیغمبر (ص) اینچنین نمی فرمود .

 تأ خیر اصحاب پیغمبر (ص) در نماز عصر:

۵۴۸- عن انس بن مالک قال « کنّا نصلی العصر ثم یخرجُ الانسان الی بنی عمروبن عوف فنجدهم یُصلون العصر». ( صحیح البخاری کتاب مواقیت الصلاه باب وقت العصر).

قبیله بنی عمرو در دو میلی مدینه ودر نزدیک قباء قرار داشت وسبب تأخیر نماز این مردم آن بود که آنها اهل کار وزراعت بودند وبعد از فارغ شدن از کارهای خود می آمدند ودر وسط وقت نماز می خواندند .ویک میل به حساب فعلی حدود یکهزار وشصد متر است. ( فیض الباری شرح مختصر صحیح بخاری ، فارسی ص ۲۴ ج ۲ وفتح الباری ج۲ ص ۲۸/۲۷).

 آنچه از این حدیث ومجموعه احادیث مفهوم می گردد:

۱-تمام صحابه در اول وقت نماز نمی خواندند.

۲-منظور از وقت نماز همان وقتی است که مردم با توجه به کارهای شان آنرا برای ادای نماز اختیارمی کردند.

این اختلاف در وقت ادای نماز سبب تفرق واختلاف در میان آنها نبود

صحابه که سلف صالح می باشند در مورد نماز اول وقت با هم به بحث ومباحثه نمی پرداختند لهذا بحث در این مورد وایجاد اختلاف در میان مردم بدعت است وثبوتی ندارد. واز بین بردن وحدت رویه مذهبی که در هر شهری رائج است کار پسندیده ای نیست وبه ضرر همه مسلمانان است.

نتیجه :

خلاصه بحث اینکه اوقاتی که در این احادیث برای نمازها بیان شد اوقاتی هستند که نماز در این اوقات مستحب وأفضل می باشد پس مراد از اول وقت اول وقت مستحب است نه مطلقا اول وقت نماز.

دارالإفتاء مدرسه دارالقرآن سراوان – مفتی عبدالصمد غیاثی ، شماره تماس ۰۹۱۵۹۹۷۰۴۵۲ ۱۰/۲/۱۳۹۰ ه ش

About Author

مدیر سایت

See author's posts