مسجد و رسالت آن در صدر اسلام
بنای مسجد قبا هنگامی که پیامبر صلی الله علیه وسلم از مکه به مدینه هجرت کرد و در «قبا» جایی که بنوعمرو بن عوف از انصار ساکن بودند، فرود آمد، اوّلین کاری که به آن اقدام فرمود، بنای «مسجد قبا» بود؛ همان مسجدی که خداوند سبحان از آن یاد میکند: «لمسجد أسس علی التقوی من أول […]
بنای مسجد قبا
هنگامی که پیامبر صلی الله علیه وسلم از مکه به مدینه هجرت کرد و در «قبا» جایی که بنوعمرو بن عوف از انصار ساکن بودند، فرود آمد، اوّلین کاری که به آن اقدام فرمود، بنای «مسجد قبا» بود؛ همان مسجدی که خداوند سبحان از آن یاد میکند: «لمسجد أسس علی التقوی من أول یوم أحق أن تقوم فیه، فیه رجال یحبون أن یتطهروا والله یحب المطّهرین»[۱].
نویسنده اهدافی را که مسجد به خاطر آن بنا شده، فراروی خوانندگان قرار میدهد؛ از جمله: مسجد جای نماز، تلاوت قرآن، یاد خدا، و جای مشوره در امور دین و دنیاست. مسجد مظهر وحدت است و به همین خاطر اولین خشتی که در اسلام نهاده شد، برای بنای شکوهمند مسجد بود.
بنای مسجد نبوی
بعد از اینکه پیامبر صلی الله علیه وسلم مدت چهار روز در قبا ماندند، به همراه رفیقش ابوبکر صدیق به سوی مدینه رهسپار شدند. مسلمانان در حالی که سر تا پا مسلح بودند به همراه زنان، کودکان و کنیزان، تکبیرگویان به استقبال ایشان شتافتند. آنحضرت صلی الله علیه وسلم در خانهی صحابی بزرگوار، ابوایوب انصاری فرود آمدند؛ بعد از اندکی استراحت دربارهی بنای مسجد، جاییکه شتر ایشان «قصوا» در زمینی که متعلق به دو پسربچهی یتیم بود، اندیشیدند. اولیای بچهها خواستند که زمین را برای مسجد صدقه نمایند اما آنحضرت صلی الله علیه وسلم راضی نشده و آن را خریداری نمودند.
هنگامی که بنای مسجد شروع شد، پیش از همه پیامبر صلی الله علیه وسلم «خشت، سنگ و خاک» را برمیداشتند و مردم به خواندن شعر میپرداختند.
این همان مسجد است که آنحضرت صلی الله علیه وسلم نسبت به آن فرمودند: «صلاه فی مسجدی هذا خیر من ألف صلاه فیما عداه إلا المسجد الحرام»[۲]؛ یک نماز در این مسجد من، بهتر از هزار نماز در هر مسجد دیگری است به جز مسجد الحرام.
بنای مساجد در سفر و جهاد
پیامبر صلی الله علیه وسلم به هنگام محاصرهی خیبر مسجدی را بنیان نهادند. و امام بخاری در کتاب الصلاه بابی را منعقد کرده به نام: باب المساجد التی علی طریق المدینه و المواضع التی صلی فیها النبی صلی الله علیه وسلم؛ یعنی: مساجدی که در راه مدینه قرار دارند و جاهایی که پیامبر صلی الله علیه وسلم در آنها نماز خواندهاند.
جایگاه مساجد در اسلام
برپاداشتن مساجد از ضروریات دین و دنیاست؛ مسجد منزلگاه بندگان نیک الهی است. لازم است کسی که به مسجد میآید، خویشتن را از بیوضویی، پلیدی در بدن، لباس و… پاک سازد؛ چرا که مسجد محل پاکیزگی، نظافت و زیبایی است.
وظیفهی مسجد در صدر اسلام
مساجد محل عبادت
عبادت اوّلین چیزیست که انسان موظف به انجام آن در مسجد است. آبادانی مسجد دو معنا دارد:
۱٫ محکم کاری آن از نظر ساخت،
۲٫ عبادت در آن؛
و شکی نیست که آبادانی مسجد به معنای دوم از اهمیت بیشتری برخوردار است. آنحضرت صلی الله علیه وسلم میفرمایند: «لیأتین علی أمتی زمان یتباهون بالمساجد ثم لا یعمرونها إلا قلیلا» رواه ابوداوود؛ البته بر امت من زمانی خواهد آمد که نسبت به مساجد فخر میورزند در حالی که آن را آباد نمیکنند مگر اندکی.
مساجد دیروز، جایگاه مجالس شورای امروزی را داشتند
امروزه مساجد، با طبیعت اولیهیشان در عهد رسول صلی الله علیه وسلم فاصله دارند. آن روزها بسیاری از مجالس شوری در مسجد منعقد میشد؛ همان طوریکه پیش از غزوهی احد، احزاب و… چنین بود.
خلفای راشدین در مسجد نسبت به امور جنگ، صلح و معاهدات با هم مشوره میکردند و «مجلس شورا» که متشکل از بزرگان مهاجرین و انصار بود، در مسجد منعقد میشد.
مساجد، مدارس
مسجد، به خاطر آنکه آنحضرت صلی الله علیه وسلم حکمت، کلمات و پاسخهایشان را در آن القا میفرمودند و مردم یاد میگرفتند، جایگاه مدرسه را داشت.
از مسجد بود که شترچرانان و چوپانان طوری تربیت شدند که هر یک دانشمند، خردمند، خلیفه و فرمانروایان مهربان و رهبران سیاسیای شدند که لشکرهای دو امپراتوری بزرگ ایران و روم را در هم شکستند.
مسجد پناهگاه بینوایان و موسسهی خیریه
مسجد پناهگاه بینوایان بود. فرد غریب و مسافر بدان جا پناه میبرد و در آن جا رخت خواب، غذا، آب و پوشاک مییافت!!!
«صفه» در مسجد بود؛ سایبانی که کسی که خانه، همسر و مال نداشت، در آن پناه میگرفت؛ ایشان را «میهمانان خدا» میگفتند… مسلمانان در اکرام و خدمت به آنها از یکدیگر گوی سبقت را میربودند.
اهل صفه اسباب زحمت و باری بر جامعه نبودند! روزها به جمعآوری هیزم میپرداختند و شبها را به عبادت میگذراندند. هنگامی که فراخوان جهاد میشد، برای جانفشانی آماده بودند.
مسجد، ستاد جمعآوری زکات و صدقات
بخشی از صدقهی فطر، زکات، و بعضی از مالهایی که از شهرها و غنایم به دست میآمد، در مسجد جمعآوری شده و در میان نیازمندان تقسیم میشد.
مسجد، بسان میدان تمرین فنون جنگی و آماده سازی سلاح
حبشیها در مسجد و در روز عید با نیزهها و سپرهای خویش به بازی میپرداختند و پیامبر صلی الله علیه وسلم به عایشه که پشت سرشان ایستاده بود، اجازه دادند که آنها را تماشا کند[۳].
و برخی از صحابه کمانهایشان را در مسجد آماده و اصلاح مینمودند و به حل و فصل امور خطیر میپرداختند.
مسجد نبوی، بیمارستان نظامی
«رفیده» بانوی بزرگواری بود که در مسجد خیمهای برپا کرده بود که در آن به پانسمان و پرستاری مجروحان میپرداخت. همچنین خیمهی دیگری از آن بنی غِفار بود.
هنگامی که سیدنا سعد بن معاذ در روز خندق مجروح شد، آنحضرت صلی الله علیه وسلم دستور دادند تا برای ایشان خیمهای زده شود تا بتوان به حال او رسیدگی کرد و از نزدیک مراقب حال وی باشند[۴].
مسجد، دادگاه و شورای حل اختلاف
پیامبر صلی الله علیه وسلم در مسجد مینشستند تا اینکه در میان مردم قضاوت نموده و به حل منازعات آنها پرداخته و در میانشان صلح و آشتی برقرار نمایند.
مسجد، میهمانخانه
به دستور پیامبر صلی الله علیه وسلم گروهی از مسیحیان نجران که به مدینه آمده بودند، در مسجد اسکان داده شدند و آنحضرت به افرادی دستور دادند که از آنان پذیرایی و به امورشان رسیدگی کنند.
مسجد، اردوگاه اسیران
از مسجد به عنوان اردوگاهی برای اسیران استفاده میشد آنچنان که در قصهی ثُمامه بن اُثال حنفی آمده است؛ آنحضرت علیه السلام سه بار او را به اسلام دعوت کردند، اما او انکار میکرد…!
سپس آنحضرت صلی الله علیه وسلم دستور آزادی وی را صادر فرمود…!
پس او رفته و غسل کرد و مسلمان شد[۵].
مسجد، مرکز اعلام دفاع از اسلام
حسان بن ثابت در مسجد به سرودن شعر میپرداخت و خوبیهای اسلام را بیان میکرد. در صحیح بخاری آمده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم به وی فرمودند: «أجب عن رسول الله صلی الله علیه وسلم، اللهم أیده بروح القدس»[۶]؛ جواب کفاری را که با شعر خود پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم را هجو میکنند، بده؛ خدایا! او را به واسطهی جبرئیل کمک کن.
هنگامی که حضرت عمر او را از سرودن شعر در مسجد نبوی باز داشت، حسان در جواب گفت: «یقینا من در همین مسجد در پیشگاه شخصیتی که از تو بهتر است، شعر میسرودم!»
مساجد و متولیان امروزهی آن
امروزه رسالت مسجد به کناری نهاده شده و از بسیاری از این وظایف و خصوصیتها محروم مانده تا جایی که به جز ضعیفان کسان دیگری به مسجد نمیآیند. نگاهها به سوی امامان مساجد به گونهای است که آنان نیازمند نان بخور و نمیری برای گذران زندگی هستند، همان طوری که متأسفانه برخی از امامان مساجد دانش ناچیزی از دین و معلومات پیش پا افتادهای داشته و از علوم دنیوی هیچ بهرهای ندارند.
آن دستهای که دارای مدارک علمی هستند، باید که بر تمام علوم دینی و فرهنگ اصیل اسلامی احاطه کامل داشته باشند و همچنین باید نسبت به مذاهب فکری و جریانهای علمی معاصر که دارای داعیانی روشنفکر و زیرک هستند که همیشه بر جدال و مناقشه اصرار دارند، باید مطلع باشند.
اسباب تحقق رسالت امروز مسجد
۱٫ گماشتن امامی که هم از نظر دین و هم از نظر دنیوی صلاحیت داشته باشد، فهم درستی از اسلام و شریعت داشته و از جریانهای علمی و مذاهب فکری آگهی کامل داشته باشد؛ و این امر با موارد ذیل متحقق میگردد:
أ) برپا نمودن مدارس دینی و علمی که مختص به داعیان دین باشد در مراحل ابتدایی، مقدماتی و متوسطه به همراه حفظ قرآن کریم با مهارت و تجوید، که این شرط اساسی برای قبولیت است، و نیز حفظ مقدار زیادی از احادیث نبوی؛ طوری که فارغالتحصیلان این مدارس صلاحیت پذیرش دردانشکده های دعوت اسلامی و عربی را دارا باشند.
ب) دایر نمودن دانشکدههای خاص برای دعوت إلی الله در تمام کشورهای اسلامی و عربی، به طوری که اساتیدشان از آن دسته از علمایی باشند که به امعان نظر مشغول تحقیق در علوم اسلامی و بالأخص رد دو علم اصیل و شریف، یعنی قرآن و سنت باشند و نیز نسبت به گروهها و مذاهب فکری جهان احاطهی کلی داشته باشند.
ج) آماده نمودن گروهی برای تحصیلات و تحقیقات بلندپایهی علمی در هر شهر و کشور اسلامی و عربی جهت دریافت اولین مدرک تخصصی کارشناسی و کارشناسی ارشد و نیل به مدارج بالاتر همچون دکترا؛ البته باید در این گروههای تخصصی برنامههای درسی یکسان و هماهنگی باشد و در پیریزی این برنامهها باید علمای بزرگ و ممتاز جهان اسلام سهیم باشند.
د) مدرسین در این مدارس به دینداری بی غل و غش و موثق و معروف و شناخته شده باشند.
۲٫ باید ایمهی مساجد که وظیفهی امامت و دعوت إلی الله را بر عهده دارند، از حقوق کافی جهت مهیا نمودن خویش، برای اینکه تمام وقت خود را به این کار اختصاص میدهند، برخوردار باشند.
۳٫ علمایی که به دانش و صلاح و پایداری شهرت دارند و بازنشست شدهاند برای امامت اگر چه در مساجد بزرگی که عدهی زیادی از روشنفکران و فرهیختگان بدانجا رفت و آمد دارند، به کار گرفته شوند و در مقابل حقوقی که به اساتیدی مانند آنان که در دانشگاه نیستند، داده شود.
۴٫ امام باید اهتمام خاصی در بالا بردن سطح فرهنگی اهالی محل داشته باشد و این مهم با برپایی گفتمان و جلسات در سالنی خاص، که متعلق به مسجد باشد، تحقق مییابد.
۵٫ امام باید پیوند خویش را با اهل محله محکم و ناگسستنی نماید.
۶٫ در محلهای که امام به امامت مسجد مشغول است باید برای او منزلی تدارک دیده شود تا بتواند وظیفهی مهم امامت را به نحو احسن ادا نماید.
۷٫ در هر محلهای باید امام مسجد ریاست شورای حل اختلاف را برعهده داشته باشد تا بتواند بار محاکم قضایی را سبکتر نموده و رضایت خداوندی را کسب نماید و مردم را نیز راضی بگرداند.
۸٫ ایمه باید بر سمت و سوی خاصی قدم بگذارند و دارای هیئت خاصی باشند و رفتارشان نشانی از متانت و وقار داشته باشد تا اینکه احترام و منزلتشان بر همگان ثابت شود و هیبتشان در دل مردم بنشیند.
نوشتهی: شیخ محمد محمد ابوشهیه (مجله البحوث الإسلامیه؛ مقالهی ارائه شده به کنفرانس بین المللی مساجد)
ترجمه: زبیر حسین پور
[۱]- البته مسجدی که در از روز اول اساسش بر پرهیزگاری گذاشته شده است سزاوارتر است که تو در آن (برای نماز خواندن) بایستی؛ در آن مردانی هستند که پاکیزگی را دوست دارند و خدا پاکان را دوست دارد. (توبه: ۱۰۸).
[۲]- رواه البخاری (۱۱۹۰) و مسلم.
[۳]- صحیح بخاری (۴۵۴ و ۴۵۵).
[۴]- صحیح بخاری (۴۶۳).
[۵]- صحیح بخاری (۴۶۲).
[۶]- صحیح بخاری (۴۵۳).
منبع: سنت آنلاین
دیدگاهتان را بنویسید